بایگانی مهر ۱۳۹۵ :: محبوبه آسترش

مبانی روانشناختی و نیازهای کودک

قسمتی از مقاله ی خودم تحت عنوان "تحلیل ایده های معماری مهد کودک با تمرکز بر عنصر بازی(1)" که به عنصر فضای باز و شن بازی برای کودک اشاره و اهمیت آن را بازگو می کنم.

دوران کودکی

شرایط و محیط کودکی بیش و پیش از هر دوره ای بر روان ما تاثیر می گذارد. با کمی خود اندیشی و خود شناسی ریشه و عامل بسیاری از اندیشه ها و رفتار های خود را بازشناسی می کنیم. اما به رفتار هایی می رسیم که نمی دانیم از کجا آمده و ریشه آنها چیست؟ بیشتر این قبیل احساسها، رفتارها، اندیشه ها ریشه در کودکی دارد که ناخودآگاه بر ما تاثیر گذاشته است. رفتار هایی که به سختی تغییر می کند. و به قول آدلر که می گوید: " شیوه زندگی هر کس مبنایش صفات و استعدادهای موروث است. در پنج یا شش سال اول زندگی بر اثر چگونگی به کار افتادن آن صفات و استعدادها پایه گذاری می شود و تثبیت می گردد و در بقیه عمر به ندرت تغییر می پذیرد"(Seiasi, 2005). پس هرآنچه از کودکی به ما می رسد تاثیری ماندگار و عمیق دارد.

during which the most important patterns of behavior are developed. It has been recognized for many centuries that motor skills, language habits, and knowledge about the world are acquired during childhood. The emotional responses of the individual, which are important modifiers of his traits of character and personality, are largely determined by childhood experiences (Brooks, Fowler D; Shaffer, Laurance F,1937).

مرحله ای که میان 3 تا 7 سالگی ادامه دارد مهمترین و برجسته ترین مرحله ی دوران کودکی است. می توان مهمترین اطلاعاتی را که روان شناسی به دست می دهد و در تربیت طفل کودکستانی تاثیر بسزا دارد به سه دسته تقسیم کرد:1- کودک در این دوره مرحله ای را طی می کند که با احساس شدید شخصیت همراه است2- نخستین تصور را از جهان به دست می آورد اما این تصور حالت به هم ریخته ای دارد.3- بازی از فعالیتهای اساسی اوست و خود فعالیتی پیچیده و سازمان یافته است و شیوه ی طبیعی خودنمایی به شمار می رود. (Debesse, 1969) ماریا مونته سوری این دوره را به عنوان تولد روحی- روانی انسان نام گذاری می کند.در این مرحله مغز و روان کودک رشد می کنند و کامل می شوند.او دنیای پیرامون را در خود جذب می کند و اجازه می دهد تا این دنیا بخشی از شخصیت او شود(Machu, 2010). منظور از شخصیت تنها خصایص اخلاقی نیست بلکه این اصطلاح برای تفکیک جنبه های مختلف هویت کودک بکار می رود و ترکیبی از تظاهرات عقلانی و جسمانی کودک است.

این سالهای اولیۀ زندگی است که شخصیت، رنگ و شکل خود را می گیرد، با ارتباط برقرار کردن با دیگران و اجتماعی شدن او کم کم پر رنگ و پر رنگ تر می شود. کودکان در سنین مختلف ویژگیهای شخصیتی متفاوتی دارند وجه مهمی از شخصیت کودک، در تعاملی که با محیط اطرافش برقرار می کند، شکل می گیرد و قسمت بزرگی از احساسات و دانسته های او را می سازد.

بازی و یادگیری در فضاهای آزاد بیرونی(outdoor spaces)(یا باغ)

روان شناسان، دوره ی کودکی را دوره ی بازی کردن کودک می دانند. بازی کودک در ابتدا با اشیائ شروع میشود و سپس شامل انسانها می شود از سنین 3 سالگی به تدریج کودک وارد بازی های گروهی و اجتماعی می شود. بازی بخشی از طبیعت یک کودک هست که به صورت خود به خودی و غیر ارادی انجام می گیرد و رشد فیزیکی و ذهنی کودک را ارتقائ می دهد. آنها به طور ذاتی بازی می کنند، فقط به خاطر اینکه بازی خوشایند و لذت بخش است.

Play recognizes and develops child`s talents and creative potential; increases languistic, mental, social, emotional, and motor skills (Acar, 2014).

کودکان باید آزادانه حرکت کنند، ورزش کنند، بدوند و بازی در فضای آزاد را داشته باشند همه ی اینها بخشی از تکامل سالم کودکان محسوب می شوند. مفهوم آزادی همان گونه که ماریا مونته سوری بیان می دارد کودک می تواند در آن به راحتی و آزادانه بگردد و از این طرف به آن طرف برود. او در انتخاب بازیها و سرگرمیهایش نیز مختار و آزاد است(Samady, 2008). مفهوم تعدد انتخاب برای کودک باید

The fact that children explore new things, imitate adult behaviour, test their capacities, and therefore widen their worlds when they are free in their plays (Acar, 2014).

وقتی بچه ها در مهد قرار می گیرد انتظار این را دارند که با دوستان خود بیشترین بازی و تفریح را داشته باشند آنها دوست دارند فضا به گونه ای باشد که این اجازه را به او بدهد تا حد زیادی خیالپردازی کند،

When children live and play games in the kindergarten, they see many high-rise building just like the forest. They can`t see the views of blue sky, white clouds, flowers and trees. It is a depressing picture of life in kindergarten (Zuo,2013).

موریس دبس در کتاب"مراحل تربیت" می نویسد:" حال ببینیم کودکان این سن را در کجا باید تربیت کرد؟ در خانه یا در مدرسه؟ در این مورد ممکن است تردید کرد. اگر در دنیایی خیالی زندگی می کردیم، من پاسخ می دادم: کودکان 3 تا 7 ساله را باید در باغ پرورش داد. زیرا کودک برای دویدن و جستن و بالا خزیدن و نفس عمیق کشیدن و تمرین حواس و تحقیق رؤیاها و قصه های خود به فضا احتیاج دارد. آیا باغ برای این کار، عالیترین محیطی نیست که بتوان تصور کرد؟" .(Debesse, 1969)

اما نباید این تصورات را به دنیای خیالی واگذار و آنرا رها کرد حال که این یک حقیقت است، پس باید به واقعیت بپیوندد اگر خانواده، همه ی این شرایط را محیا کند، پس چه بهتر که او در محیط امنی مثل خانواده بزرگ شود، اما اینجا دو مسئله مطرح است یکی اینکه کودک احتیاج به معاشرت با کودکان دیگر دارد و دیگر این که همه ی خانواده ها چنین امکاناتی را هم از لحاظ زمانی و هم از لحاظ مکانی برای کودکان خود نمی توانند مهیا کنند.

The other favourite places for the children are the open areas and the playground area (Azlina and A.S., 2012). Outdoor spaces are the best best play environments for children. These areas offer opportunities that are not found indoor spaces and physical environment contributes to children`s learning with owned affordances (Acar, 2014).

ارتباط با طبیعت از عوامل موثر در رشد به حساب می آید و آنچه که می تواند بهترین تاثیر را در تحریک حواس کودک داشته باشد تماس مستقیم کودک با محیط طبیعی بیرونی هست. کودکان در سنین قبل 7 سالگی تمایل به یادگیری به صورت عینی و واقعی و تجربه های دست اول را دارند و توانایی تفکر انتزاعی و استدلالی را ندارند. کودکان تقریبا به هر چیزی که در اطرافشان هست و با آن برخورد می کنند با دید وسیله ی بازی می نگرند و از آن برای بازی و سرگرم شدن استفاده کنند. چرا که کودک حتی با غذای خود بازی می کند و آن را در حکم خمیر بازی به شکلهای گوناگون تصور می کند. پس هر چه عوامل طبیعی برای کودک قابل دسترس تر باشند، همراه با هیجان و لذت بیشتری خواهد بود.

They is imitative in the world of sensible things. Surrounding environment show various of occurrence, wide-ranging and comprehensive characteristics. Children could feel the physical world and promote their intelligence during interacting closely with surrounding environment. Outdoor playground will be one of their first teachers that adapt to society in the future (Zuo,2013).

خاطرات شیرین بازی های کودکانه و آرامشی که در پس این ارتباط برای کودک به ارمغان می آید، آنچنان در روح و روان او تاثیر گذار است که اثرات آن در سالهای پس از کودکی نیز با وی خواهد ماند. نزدیکی و ارتباط مداوم و تنگاتنگ آنها با طبیعت پیرامون، قوه تخیل و ابتکار آنان را شکوفا کرده و به آنان در کشف محیط اطراف، آن هم تحت شرایط آرمانی، کمک شایان توجهی می کند. ذهن کنجکاو، پویا و خلاق کودکان معمولا خالق دنیاهایی گوناگون درعالم خیال می باشد.

Syvenky(2005) متخصص بازی و یادگیری کودک می گوید: خواه باور داشته باشید و خواه باور نداشته باشید، بازی آموزشی ترین فعالیتی است که کودکان می توانند همیشه و آزادانه در آن شرکت کنند. آنچه که خیلی مهم است دانستن این موضوع است که واقعا غیر ممکن است کودکی بازی کند، بدون اینکه چیزی بیاموزد(عسکری زاده،2012).

Considering the learning process in the childhood, play is the best communication and the most natural learning environment for children (Acar, 2014).

وقتی که کودک در فضای باز بازی قرار می گیرد همه وجود کودک سرشار از لذت می شود.آنها با قرار گرفتن در یک محیط باز طبیعی، یادگیری از محیط زیست به صورت مستقیم را می آموزند. درختان خود الگویی زنده و در دسترس برای یادگیری آنها می باشند. آنها از محیط پیرامون خود شامل درختان، سنگها و زمینی که بر روی آن زندگی می کنند، درس می گیرند. اکوسیستم های وابسته به آب ، پرنده ها، حشرات و حیوانات کوچکی که لابلای درختان یافت می شوند، منابع با ارزشی برای یادگیری کودکان پیرامون طبیعت می باشند. با چنین رویکرد آموزشی ای آنها یاد می گیرند که بخشی از محیط پیرامون خود هستند و بنابراین نسبت به آن احساس مسؤلیت می کنند(تصاویر1و2). در ضمن

It tends to reduce children knocked against one another in outdoor play space. It can correct intervention by children aggressive behavior. Children can develop themselves in a relaxed and peaceful environment (Zuo, 2013).

عملی کردن تجربیات حسی کودک

پیاده روی زیر باران، پابرهنه دویدن روی شنها و دست زدن به برف برای کودکان بسیار مهیج است. کارهایی مانند نوازش با پر، لمس یک کتاب نقش برجسته، فوت کردن حباب صابون و ... برای تقویت حواس به آنان کمک می کند(Machu,2010). اگرچه امنیت و بهداشت هر دو مواردی حیاتی برای کودک هستند که با توجه به سنشان جای بحث و بررسی دقیقی دارد اما رعایت هر یک از موارد، محدودیت زا بوده و باید از فضاهای پاستوریزه شده و بیمارستان گونه( که جین جیکوب منتقد معماری و شهرسازی، مخالف سرسخت آن است) پرهیز شود، حالت بیمارستان گونه، یعنی مراقبت کامل از کودک که حتی یک قدم از آنچه ما انتظارش آن را داریم جلوتر نروند، به چیزهای غیر معمول دست نزند و حالتی کاملاً بهداشتی که دست به خاک، گل و گیاه نزنند، اگر بخواهیم به بهانه ی بهداشت و تمیز بودن کودک وسواس به خرج بدهیم ، در اصل کودک را از رشد اصلی و اولیه اش باز می داریم.

مهمترین پیام مونته سوری این بود که، بگذارید کودک بر اساس توانایی های خود رشد کند نه بر اساس میل و خواسته ی بزرگسالان. او بر استقلال فردی و آزادی همراه با نظارت نامحسوس واحترام به رشد طبیعی کودک در محیطهای آموزشی تاکید داشت.(Samady, 2008). کودکان شهر به تنوع مکانی بسیاری برای بازی کردن و آموختن نیاز دارند لازم است که برای ورزش و تمرین آنها مکانهای تخصصی بسیار زیاد و قابل دسترسی تر، از آنهایی که در بسیار موارد در اختیار دارند، فراهم آید، اما آنان به فضاهای غیر تخصصی هم نیز نیاز دارند آنها به فضاهایی خارج از خانه نیاز دارند که در آنجا بازی کنند، پرسه زنند و تصورشان از جهان را بسازند.(Jacobs,2013) برخی والدین آزادی کودک را فدای امنیت و محافظت از او می کنند و بجای پرسه زدن در پیاده روهای خیابان دستان او را می گیرند و نمی گذارند حتی یک قدم جلوتر از آنها حرکت کند. و یا به ندرت به او اجازه می دهند با دوستان خود مسیری را پیاده بروند و مسیر خانه تا مدرسه را حتی اگر کوتاه باشد بایسبی با سرویس طی کند، نگرانی های بیش از حد، کودک را از تحرک باز می دارد و منجر به چاقی و بداندامی او می کند و او را از شور وهیجان خود باز می دارد. کما اینکه روز به روز از تعداد افرادی که پیاده به مدرسه یا محل آموزش خود می روند کاسته می شود.

جین جیکوب (منتقد معماری و شهرسازی)در این زمینه می گوید: واداشتن کودکان به ترک جنب و جوش یک خیابان، به منظور رفتن به پارک یا زمین های بازی مجموعه های مسکونی جدید، عملاً در زندگی روزمره چه معنایی دارد؟ در حقیقت، خیابان های پر جنب و جوش، خود معرف جنبه های مثبتی برای بازی شهروندان کوچک نیز می باشند، و این بازیها حداقل به همان اندازه ایمنی و یا محافظت اهمیت دارند . (Choa, 2010) مسیر خانه تا مهد کودک، عبور از پیاده روها، پیاده روهایی که محلی است برای مراقبت عالی اجتماع از کودک هنگام بازی است صورت می گیرد اگر این پیاده راه ها در یک خیابان سرزنده به اندازه کافی عریض باشند، بازی همراه با سایر استفاده ها، شکوفا خواهد شد. هر چه پیاده راه ها باریک تر باشند، بازی های اتفاقی نشسته بیش تر می شوند و یورش گاه به گاه کودکان به خیابان سواره رو نیز بیش تر خواهد شد.(Jacobs, 2013). تحقیقات نشان داده کودکانی که در فضای سر بسته به سر می برند و از گردش، پرسه زنی و کنجکاوی در محیط پیرامون خود و طبیعت خارج از خانه دورمانده اند، شخصیتی عصبی، پرخاشگر و گاه عکس العملهایی غیر عاقلانه دارند.

فضای شن بازی:

محوطه شن بازی همواره یک زمین بازی را تداعی می کند. امروزه محوطه ماسه ای بیش از هر وسیله دیگری بازی های متنوعی را عرضه می کند. با قرار دادن یک تلی از ریک بادی در فضای باز مهدکودک بچه ها می توانند اوقات خوشی را با همبازی های خود بگذرانند چرا که این ریکها خیلی نرم و قابل انعطاف بوده ، و از این که بچه ها خود را داخل آن بغلتانند و یاخود را مخفی کنند بسیار لذت می برند.

imgtrages

کودک در شن بازی به حفر کردن و ساختن دالان و همچنین بازیهای تخیلی مشغول می گردد. مفاهیم هندسی و فضایی را درک می کند و قدرت تخیل خود را پرورش می دهد فضای شن بازی برای تقویت تمرکز، تقویت حس لاسمه ، ماهیچه ها ی دست مناسب بوده و وسایل مربوط به شن بازی نظیر سطل، بیلچه، لگن در آن قرار می گیرد.

There is at least 50cm deep sand in sand pit. There should be some shade to maintain sufficient humidity, and to ensure good drainage. It should be covered when sand pit is unused to prevent animals contaminated sand (Xiao,Gong,Hao. 2012).

محدوده ی این محوطه با استفاده از تعدادی جداکننده ها مثل دیوار کوتاه، تایرهای لاستیکی tires))و.... کاملا مشخص می شود. این محوطه از باغ دور باشد بخاطر خسارتهایی که احتمال دارد به درختان وارد شود.